Mensen die worstelen met sociale interactie ervaren niet allemaal dezelfde problemen. Eenzaamheid en antisociaal gedrag verschillen fundamenteel van elkaar. Om effectieve ondersteuning te bieden moeten we weten waar we het over hebben.
Eenzaamheid is motiverend
Eenzaamheid is een emotionele toestand die ontstaat uit een gebrek aan betekenisvolle sociale connecties. Het is een onvrijwillig signaal dat mensen aanspoort om contact te zoeken, vergelijkbaar met honger;een onvrijwillige honger naar sociale connecties.
Antisociaal gedrag is een keuze
Antisociaal gedrag is een bewuste keuze om sociale interacties te vermijden. Het is een voorkeur voor afzondering; een actieve terugtrekking uit sociale verplichtingen. Hier is geen verlangen naar persoonlijk contact.
Het erkennen van deze verschillen is belangrijk voor het ontwerpen van passende interventies.
Oorzaken en context
Om te begrijpen hoe we mensen kunnen helpen moeten we de dynamieken begrijpen. Eenzaamheid kan voortkomen uit levensgebeurtenissen, zoals: een verhuizing, verlies van een dierbare, of een burn-out. Het signaal ontstaat ook vanuit een evolutionair mechanisme en een cognitieve noodzaak, zelfs bij mensen die ‘introvert’, ‘op zichzelf’, of ‘autistisch’ worden bevonden zien we dit in hersenscans, etc.
In onze samenleving worden spontane ontmoetingen steeds schaarser. Ook sociale angst of gebrek aan vaardigheden spelen hier een rol. Eenzame mensen botsen op muren van schaamte, angst, en het ontbreken van sociale netwerken.
Antisociaal gedrag kan voortkomen uit persoonlijke voorkeur, mentale gezondheidsproblemen, en een bredere culturele verschuiving naar individualisme en technologiegedreven levensstijlen. Hier is geen verlangen. Mensen kiezen bewust voor isolatie, omdat het comfortabeler, voorspelbaarder en minder veeleisend is dan sociale interactie.
De toename van alleen-tijd correleert met een afname in levensvreugde. Een kleine stijging van isolatie, heeft hetzelfde effect op iemands leven en welzijn als een inkomensdaling (dat zien we terug in onder andere het academisch werk en publicaties van professor Jan-Emmanuel De Neve).
Verschillen in benadering
Een aanpak tegen enzaamheid richt zich vooral op het creëren van spontane, betekenisvolle connecties om emotionele pijn te verlichten. Laagdrempelige ruimten zoals buurthuizen, goedkope horecagelegenheden, markten en openbare evenementen, of openbare pleinen, stranden, en parken waar spontane interactie kan ontstaan, sluiten aan bij de behoefte aan natuurlijke, niet-geforceerde contacten. Helaas zijn de plekken waar je elkaar casual ontmoet steeds ontoegankelijker, duurder, en moeilijker te realiseren. Deze ontmoetingsplekken verdwijnen al ruim 20 jaar in rap tempo, zo waarschuwd Horeca Nederland ons.
Om angst of schaamte te overwinnen kunnen therapie en gespreksgroepen een aanvulling zijn op dit soort plekken, maar als we eenzaamheid echt willen verminderen, dan hebben we spontane omgevingen nodig en een bereidheid bij mensen om risico’s te durven nemen om zich open te stellen. Een eenzame oudere kan bijvoorbeeld baat hebben bij een wekelijkse koffiegroep waar verhalen worden gedeeld. Daar worden echte banden gecreëerd.
Plekken met een focus op het verbeteren van (sociale) vaardigheden, zijn minder geschikt tegen pure eenzaamheid, omdat ze gericht zijn op doelen, structuur en samenwerking, en niet zozeer op emotionele verwerking.
Benadering voor antisociaal gedrag
Bij antisociaal gedrag willen we ons richten op het doorbreken van de voorkeur voor isolatie. Dit doen we door sociale interactie aantrekkelijk en toegankelijk te maken. Is de terugtrekking een bewuste keuze, een copingmechanisme, of een symptoom van iets diepers? Dat vraagt om persoonlijke begeleiding, met het doel om achter de onderliggende motiverende mechanismen te komen.
Activiteiten zoals LEGO-therapie, dat duidelijke rollen en samenwerking vereist, zijn ier ideaal voor. Studies tonen aan dat de op LEGO-gebaseerde therapie sociale competentie blijvend verbetert, vooral bij mensen met autismespectrumstoornissen of sociale uitdagingen. Hands-on activiteiten promoten helpt schermtijd te beperken. Het biedt een tastbare, bevredigende ervaring. Een tiener die zich terugtrekt in gaming kan via LEGO-therapie leren samenwerken. De activiteit wekt universeel interesse, zonder te voelen als een verplichting. De gestructureerde, speelse aanpak maakt sociale interactie noodzakelijk en plezierig, wat motiveert. Het heeft een retentie van 70-80% over zes maanden: veel hoger dan andere dagbestedingsinitiatieven.
Scherm-gebaseerde initiatieven zijn toegankelijk, maar riskeren het versterken van de isolatie. Vooral bij mensen die al veel schermtijd hebben. Onderzoek hiernaar toont gemengde resultaten, en retentie schatten we hier op 30-40% over zes maanden, omdat het weinig contrasteert met bestaande gewoonten. Bijvoorbeeld bordspel-initiatieven, moeten het vooral hebben van intrinsieke motivatie, maar dat is juist wat antisociale individuen missen. Retentie is hier nog lager, slechts rond 20-30%, door gebrek aan structuur.
De combinatie van structuur, tastbare activiteit en speelsheid maakt een goed op LEGO-gebaseerde therapieprogramma superieur tegen antisociaal gedrag, terwijl het ook eenzaamheid kan verlichten als onderdeel van een breder programma.
Implicaties en aanbevelingen voor dagbestedingen
Het menselijk contact is met een derde gedaald in de afgelopen 2 decennia, terwijl meer alleen-tijd correleert met minder geluk en toenemende polarisatie. Een samenleving zonder betekenisvolle waarden, kan afglijden naar ‘nihilisme’, (de overtuiging dat het leven geen inherente betekenis, waarde of doel heeft), wat een samenleving kan versplinteren. We willen niet alleen problemen signaleren, maar ook oplossingen bieden. Hier zijn onze aanbevelingen:
- Organiseer tegen eenzaamheid laagdrempelige gespreksgroepen of sociale evenementen, zoals koffiemiddagen, om eenzame mensen te helpen om banden te smeden. Werk samen met lokale gemeenschapscentra om organische ontmoetingsplekken te creëren, waar ze zich zonder druk kunnen verbinden.
- Blijf tegen antisociaal gedrag investeren met een bewezen methode, zoals het programma dat we bieden met een focus op duidelijke rollen en meetbare sociale groei. Bied workshops voor ouders en cliënten over het balanceren van schermtijd, om de aantrekkingskracht van isolatie te verminderen.
- Creëer met onze hulp een hybride model waarin de principles uit ons therapieprogramma de kern vormen voor antisociaal gedrag, aangevuld met flexibele sociale activiteiten voor eenzaamheid. Dit sluit aan bij de behoefte aan zowel structuur als spontaniteit.
De digitale wereld kan eenzaamheid helpen verlichten, mits het met mate en op de juiste manier wordt ingezet. De bredere trend van sociale erosie, met minder contact en meer polarisatie, weegt daarbij zwaarder dan de individuele voordelen van alleen leven met digitale oplossingen.
