In Stichting Leeuw, in Dierenpark Hoenderdaell, krijgt een leeuw een bal om mee te spelen. Hij stoot hem rond, gromt, lijkt bezig. Maar lost die bal zijn verlangen naar de savanne op? Nee. Het is een vervanging, geen oplossing. De oplossing is het stuk vlees om achterna te jagen in Stichting Leeuw’s jaagsimulator, die de grote katten vaardigheden laat ontwikkelen voor een leven in het wild.
Ook dagbesteding is een antwoord op een vraag die niemand hardop stelt: “Hoe houden we mensen bezig in een maatschappij die hun diepste tribale behoeften heeft weggesaneerd?”
1. Het Probleem
Wat lost dagbesteding op? Neem de oude smid in het dorp. Zijn werk was: paarden beslaan, gereedschap repareren, de gemeenschap draaiend houden. Zijn ‘dagbesteding’ was verweven met zijn identiteit.
In een economie die flexwerkers en algoritmes verheerlijkt, is de smid vervangen door een app. Mensen zonder “productieve” rol – ouderen, gehandicapten, burn-out patiënten – worden er ‘units,’ in een systeem dat geen ruimte heeft voor hun verhaal.
Dagbesteding lost dit op?
Nee. Het creëert een parallelle realiteit. Een man met een verstandelijke beperking die punnikjes maakt in een atelier, wordt de suggestie gedaan dat hij “waardevol” is. Maar in de werkelijkheid buiten de beschermde muren, wordt zijn waarde nog steeds gemeten in productiviteit.
Toch, is iets niet beter dan niets?
Zonder dagbesteding zou de man thuiszitten, eenzaam, zonder ritme. Gestructureerde activiteiten kunnen onder andere agressie verminderen. Het is geen oplossing, maar een pijnstiller. Soms heb je eerst een pijnstiller nodig, voordat je het gebroken bot kunt genezen.
2. De Paradox
Wat lost het echt op? In Nederland zijn sinds 2000 bijna de helft van de buurtcafés gesloten (aldus Horeca Nederland). Die cafés waren geen ‘activiteiten’, maar voorbeelden van levende netwerken waar mensen vanzelfsprekend samenkwamen. Dagbestedingen formaliseren wat ooit organisch was. Het is het systeem dat zegt: “Jouw menselijkheid is te riskant. Laat ons het managen.”
Dagbesteding als verslaving
Elke bureaucratische ‘oplossing’ kweekt afhankelijkheid. Gemeenten investeren miljoenen in programma’s, maar waarom groeide de behoefte hieraan?
Omdat sociale erosie – gejaagdheid, individualisering, digitale isolatie – mensen laat verdrinken. Dagbesteding is een reddingsboot, maar niemand vraagt waarom het schip zonk.
Maar reddingsboten zijn soms genoeg. In wijken waar families versplinterd zijn, biedt dagbesteding een surrogaatfamilie. Een Syrische vluchteling in Groningen leert Nederlands via een kookgroep – niet een perfecte oplossing, maar beter dan isolatie. Evolutiebioloog Richard Dawkins zou zeggen: “Adaptatie is blind. Het boeit niet of het ‘progressief’ is – het werkt, of niet.”
3. De Olifant in de Kamer
De leugen van de ‘maakbare samenleving’
Dagbesteding wordt verkocht als een oplossing voor eenzaamheid, maar de oplossing voor echte eenzaamheid vereist risicovolle, kwetsbare verbinding – iets wat je niet kunt plannen in een gestructureerde 9-tot-5.
Data vs. Verhaal
Tevredenheidsonderzoeken claimen al snel dat het grootste deel van de deelnemers op dagbestedingsprojecten “tevreden” zijn over dagbesteding. Maar tevredenheid is niet hetzelfde als vervulling. Een leeuw in de dierentuin is ook “tevreden” als hij gevoed wordt – maar hij is gedomesticeerd, niet vrij.
Toch, wat is het alternatief?
Zonder dagbesteding zouden duizenden mensen tussen wal en schip vallen. Een moeder van een autistische zoon vertelde me erover: “Zonder zijn dagbesteding zou hij de hele dag naar schermen staren. Nu heeft hij tenminste een ritme.” Soms is domesticatie blijkbaar een genade.
Oplossing of Overgave?
Traditionele dagbesteding lost niets op – het erkent impliciet dat we falen als samenleving. We wanen ons goden van autonomie, maar vieren een systeem dat mensen ‘bezig’ houdt, terwijl we hun ziel verwaarlozen.
4. Dat Kan Anders
De echte oplossing?
Bouw aan een omgeving waar mensen vanzelfsprekend betekenis vinden – niet omdat een instelling uren vult, maar omdat het mensen de ruimte geeft voor leven, voor menselijkheid.
Waar het om hoort te draaien:
- Meetbaar maken
- Samenwerking benadrukken
- Universele vaardigheden ontwikkelen
- Eigenaarschap geven over projecten en planning
- Begeleiden, maar actie boven praten benadrukken
- Organische sociale momenten
Zo’n aanpak erkent dat mensen niet gebaat zijn bij bezigheid alleen, maar bij meetbare ontwikkeling die hopelijk tot een verbetering leidt in de algemene levenskwaliteit, ook buiten de muren van de beschermde omgeving. Dagbesteding is geen oplossing, het is geen eindpunt. Het is een spiegel: het laat zien wat we verloren, maar ook wat we kunnen herstellen.
